„Ég er fæddur og uppalinn í Kartúm. Hér hafa margoft brotist út átök en við höfum aldrei séð neitt sem er í líkingu við þetta stríð. Þetta eru hörðustu átök sem við höfum séð á þessu svæði,” segir Ibrahim Ali Adem, 66 ára súdanskur fjölskyldufaðir sem ásamt öllu sínu fólki flúði síharðnandi átök stríðandi fylkinga í Súdan.
Ibrahim, eiginkona hans Zewa Nure, tvö uppkomin börn þeirra og 95 ára gömul móðir Ibrahims, töldu sér ekki vært í heimaborg sinni um miðjan maí en þá var öll þjónusta sem nafni tjáir að nefna fallin niður og bardagar innan borgarinnar hörðnuðu dag frá degi. Þau lögðu af stað frá Kartúm til Egyptalands. Eftir tveggja daga ferðalag náðu þau til súdanska bæjarins Halfa sem er rétt við egypsku landamærin og dvöldu þar í mánuð á meðan þau biðu leyfis til að fara yfir landamærin – leyfis sem aldrei var gefið.
„Enginn gat hjálpað okkur“
Óumflýjanlegt var fyrir fjölskylduna að rífa sig upp og leita skjóls annars staðar en í Egyptalandi. Stefnan var því tekin á landamæri Súdan og Eþíópíu, hvar þúsundir hafa safnast saman síðan átökin hófust með það að markmiði að komast til nágrannaríkisins.
Ibrahim rifjar upp hversu erfitt ferðalagið frá Halfa var, ekki síst vegna þess að móðir hans í hárri elli var veikburða og ófær um að ráðast gangandi í þessa ferð.
„Við vorum öll veikburða og í áfalli yfir stöðu okkar. Við vorum matarlaus. Áttum ekki föt til skiptanna og því síður peninga til að kaupa nauðsynjar. Ég bað ferðafélaga okkar um aðstoð við að halda á móður minni þar sem hún var örmagna. Enginn gat hjálpað okkur,“ segir Ibrahim en fjölskyldan náði loksins til bæjarins Metema í Amharafylki í Eþíópíu sem liggur nærri landamærum landsins við Súdan, en þaðan er aðeins um einn og hálfur kílómetri til súdanska bæjarins Gallabar. Þar hverfist mannlífið um lítið annað en fólkið sem flýr borgarastyrjöldina. Súdanir eru margir í þeim hópi en þangað koma einnig Eþíópar sem nú snúa heim á flótta undan stríðsvélunum – en höfðu áður flúið af sömu ástæðum þegar stríðsherrar bárust á banaspjótum í heimalandinu Eþíópíu, sem nú, þó öfugsnúið sé, er þeirra eina skjól.
Þröngur kostur í flóttamannabúðum
Alþjóðlegt hjálparstarf kirkna, ACT Alliance, sem samhæfir aðgerðir kirkjutengdra hjálparstofnana um heim allan, sendu í júní 2023 út neyðarbeiðni til aðildarsamtaka um fjármagn til hjálparstarfs í Súdan og í nágrannaríkjum, þar með talið í Eþíópíu. Hjálparstarf kirkjunnar sendi í því ljósi 16,5 milljónir króna til Hjálparstarfs Lútherska heimssambandsins í Eþíópíu sem aðstoðar flóttafólk frá Súdan. Áætlað er að veita 18.000 manns aðstoð, meðal annars með matargjöfum, reiðufé og bættu aðgengi að vatni og hreinlætisaðstöðu. Sérstaklega verður hugað að því að vernda konur og börn sem eru útsett fyrir ofbeldi sem flóttafólk.
Framlagi Hjálparstarfsins er einmitt varið til uppbyggingar í flóttamannabúðum þar sem Ibrahim og fjölskylda hans dvelur nú. Það hefur ekki gengið vandræðalaust að koma einstökum verkefnum á koppinn og fyrir því liggja ýmsar ástæður.
Samstarfsaðilar Hjálparstarfsins einbeita sér nú að því að koma á fót hreinlætisaðstöðu fyrir þær þúsundir sem þar hafast við. Vart þarf að ítreka mikilvægi þessa en ýmsir sjúkdómar geta náð bólfestu þar sem hreinlæti er ábótavant. Fjárhagslegur stuðningur er jafnframt nauðsynlegur.
Áður en stríðið braust út unnu Ibrahim og fjölskylda hans fyrir sér með smákaupmennsku. Þau höfðu efni á helstu nauðsynjum án stuðnings en líf þeirra hefur nú gjörbreyst. Fjölskyldan er að öllu leyti öðrum háð.
„Lífið í flóttamannabúðunum er afar erfitt,“ segir Ibrahim. „Hér er öryggið ekkert, fólki er rænt, við fáum ekki nægan mat eða hreint vatn auk þess sem hreinlæti er mjög ábótavant. Hér er heldur engin heilsugæsla og allir eiga við fjárhagsvanda að stríða. Það er erfitt að kaupa nauðsynjar því allt sem við þurfum er rándýrt. Ef ekki væri fyrir fjárhagsaðstoð frá hjálparsamtökum þá myndum við líða algjöran skort, og útilokað að kaupa mat og lífsnauðsynleg lyf.“
Milljónir á vergangi
Hörð átök milli súdanska stjórnarhersins (SAF) og sveita uppreisnarhersins Rapid Support Forces (RSF) hafa nú varað í Súdan í á annað ár. Átökin eiga rætur sínar að rekja til valdabaráttu tveggja hershöfðingja sem stóðu sameiginlega að valdaráni í landinu árið 2019 þegar fyrrverandi forseta landsins var steypt af stóli en hann hafði þá setið í embætti í tæpa þrjá áratugi. Herstjórn hershöfðingjanna tveggja tók við en spenna þeirra á milli hafði farið stigvaxandi þar sem þeir deildu um innleiðingu nýs stjórnarfars í landinu og aðlögun RSF sveitanna að stjórnarhernum.
Frá því átökin hófust þann 15. apríl 2023 hafa tugþúsundir fallið í átökunum og særst. Þó skal tekið fram að tala fallinna og særðra er mjög reiki. Milljónir íbúa hafa neyðst til að yfirgefa heimkynni sín og eru á vergangi innan landamæra Súdan en milljónir manna hafa einnig flúið til nágrannaríkja; Mið-Afríkulýðveldisins, Chad, Egyptalands, Suður-Súdan og Eþíópíu. Allt þetta fólk er í brýnni þörf fyrir aðstoð hvort sem það hefst að hjá ættingjum innanlands eða í yfirfullum flóttamannabúðum í nágrannaríkjum. Hér þarf að hafa hugfast að áður en átökin hófust voru þrjár milljónir Súdana flóttamenn í eigin landi vegna átaka í landinu á fyrri tíð.